PSwP - Kwestionariusz Postrzeganego Stresu w Pracy

Opis narzędzia

Autorzy: Teresa Chirkowska-Smolak i Jarosław Grobelny (2016)

Podstawa: Skala Postrzeganego Stresu (PSS-10) Sheldon Cohen, Tom Kamrack i Robin Mermelstein

Kwestionariusz Postrzeganego Stresu w Pracy (PSwP) jest narzędziem do pomiaru stresu zawodowego, rozumianego jako postrzegana ocena dopasowania między pracownikiem a środowiskiem pracy. Narzędzie stanowi adaptację uznanej międzynarodowo Skali Postrzeganego Stresu (PSS-10) do kontekstu zawodowego.

Ujęcie teoretyczne: PSwP opiera się na interakcyjnym sposobie rozumienia stresu, w którym człowiek aktywnie wchodzi w interakcję z otoczeniem, ocenia zdarzenia przez pryzmat dostępnych mu zasobów niezbędnych do poradzenia sobie z zastaną sytuacją.

Struktura narzędzia

Kwestionariusz składa się z 10 pozycji dotyczących odczuć i myśli z ostatniego miesiąca związanych z pracą zawodową.

Skala odpowiedzi: Pięciostopniowa skala (0-4):

• 0 - nigdy
• 1 - prawie nigdy
• 2 - czasem
• 3 - dość często
• 4 - bardzo często

Zakres wyników: 0-34 punkty

Wynik oblicza się przez sumowanie punktów za każdą odpowiedź, po uprzednim odwróceniu punktacji za pytania 4, 5, 7 i 8.

Perspektywa czasowa: Ostatni miesiąc pracy

Struktura czynnikowa

Analiza czynnikowa wykazała dwuczynnikową strukturę kwestionariusza:

Czynnik 1 (42.46% wariancji)

Składa się z pozycji bezpośrednich (pytania 1, 2, 3, 6, 9, 10) - dotyczących negatywnych aspektów stresu, takich jak:

• Zdenerwowanie z powodu niespodziewanych zdarzeń w pracy
• Brak kontroli nad ważnymi sprawami zawodowymi
• Zdenerwowanie i stres wywoływany przez pracę
• Niemożność poradzenia sobie z obowiązkami zawodowymi
• Złość z powodu braku wpływu na zdarzenia w pracy
• Poczucie mnożących się trudności

Czynnik 2 (9.57% wariancji)

Składa się z pozycji odwróconych (pytania 4, 5, 7, 8) - dotyczących pozytywnych aspektów radzenia sobie:

• Przekonanie o zdolności poradzenia sobie z trudnościami
• Poczucie, że wszystko układa się po własnej myśli
• Zdolność do opanowania irytacji związanej z pracą
• Poczucie, że realizacja zadań przebiega zgodnie z planem

Łącznie oba czynniki objaśniają 52.02% wariancji, co jest zadowalającym wynikiem. Korelacja między czynnikami wynosi r=.42.

Właściwości psychometryczne

Rzetelność

Kwestionariusz charakteryzuje się bardzo dobrą rzetelnością mierzoną współczynnikiem alfa Cronbacha:

• Badanie 1 (N=184): α = .87
• Badanie 2 (N=353): α = .84
• Łącznie (N=537): α = .85

Wyniki te są porównywalne do rzetelności oryginalnej skali PSS-10.

Trafność

Trafność kwestionariusza potwierdzono poprzez analizę związków z innymi zmiennymi:

Związek ze zdrowiem:

• Wyższy wynik PSwP wiązał się z większym natężeniem odczuwanych dolegliwości psychosomatycznych (rho=.39***)
• Pozytywna korelacja z przebytymi chorobami (rho=.17***)

Związek z postawami wobec pracy:

• Negatywna korelacja z satysfakcją z pracy (rho=-.49***)
• Pozytywna korelacja z poczuciem niepewności zatrudnienia (rho=.30***)
• Pozytywna korelacja z wymuszanymi zachowaniami obywatelskimi (rho=.48***)

Związek z danymi demograficznymi:

• Brak istotnych różnic między kobietami a mężczyznami
• Brak związku z ogólnym stażem pracy i stażem na obecnym stanowisku
• Słaby pozytywny związek z wymiarem czasu pracy (rho=.15**)
• Umiarkowany związek z wiekiem - starsi pracownicy uzyskiwali wyższe wyniki (V=.37**)

Zastosowanie w badaniach i praktyce

Kwestionariusz PSwP znajduje zastosowanie na każdym etapie diagnozy i interwencji organizacyjnej:

Diagnoza organizacyjna

• Wstępna diagnoza - sprawdzenie, czy w organizacji występuje problem nadmiernego stresu
• Bieżące monitorowanie - śledzenie poziomu stresu w organizacji
• Ewaluacja interwencji - ocena skuteczności działań antystresowych

Badania naukowe

• Badania nad zdrowiem publicznym
• Psychologia pracy i organizacji
• Badania nad warunkami psychospołecznymi pracy
• Analiza determinant i konsekwencji stresu zawodowego

Praca indywidualna

• Indywidualna diagnoza pracowników
• Planowanie interwencji terapeutycznych
• Monitoring stresu w ramach programów wsparcia pracowników

Zalety narzędzia

• Wysoka rzetelność i trafność - potwierdzona empirycznie w badaniach na dużej próbie
• Ekonomika badania - krótka forma (10 pytań) pozwala na szybkie przeprowadzenie pomiaru
• Ujęcie interakcyjne - mierzy postrzeganą relację między pracownikiem a środowiskiem pracy
• Uniwersalność - nieograniczona specyfiką konkretnych organizacji czy stanowisk
• Krótka perspektywa czasowa - ostatni miesiąc, co pozwala na monitoring zmian
• Łatwość interpretacji - prosty sposób obliczania i interpretacji wyniku
• Solidne podstawy teoretyczne - oparta na uznanej międzynarodowo skali PSS-10

Negatywne konsekwencje stresu zawodowego

Konsekwencje dla pracownika

Chroniczny lub zbyt silny stres zawodowy może prowadzić do:

Konsekwencje somatyczne:

• Choroby układu sercowo-naczyniowego
• Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe
• Choroby autoimmunologiczne
• Infekcje górnych dróg oddechowych
• Spowolnienie gojenia się ran
• Osłabienie układu odpornościowego

Konsekwencje psychiczne:

• Depresja
• Dekoncentracja
• Podenerwowanie
• Ciągłe niezadowolenie z siebie
• Nadużywanie substancji psychoaktywnych

Konsekwencje dla organizacji

• Zwiększona absencja pracownicza
• Zwiększona fluktuacja kadr
• Wzrost liczby wypadków
• Zmniejszenie produktywności
• Obniżenie zadowolenia z pracy
• Spadek atrakcyjności firmy na rynku pracy
• Wypalenie zawodowe pracowników
• Zmniejszenie zaangażowania w pracę

Interpretacja wyników

Zakres wyników: 0-34 punkty

Statystyki opisowe (N=537):

• Średnia: M = 15.70
• Odchylenie standardowe: SD = 6.96
• Mediana: 16
• Kwartyl 1: 10
• Kwartyl 3: 20

Wyższe wyniki wskazują na większe natężenie postrzeganego stresu w pracy. Interpretację wyników należy przeprowadzać w odniesieniu do norm dla polskiej populacji pracowników oraz kontekstu organizacyjnego.

Wskazówki interpretacyjne:

• Wyniki znacząco powyżej średniej (>22-23 pkt) mogą wskazywać na nadmierny poziom stresu
• Należy brać pod uwagę specyfikę zawodu i branży
• Warto porównać wyniki z innymi wskaźnikami zdrowia i funkcjonowania w pracy
• Przydatne jest monitorowanie zmian w czasie

Źródło

Chirkowska-Smolak, T., Grobelny, J. (2016). Konstrukcja i wstępna analiza psychometryczna Kwestionariusza Postrzeganego Stresu w Pracy (PSwP). Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 22(1), 131-139. DOI: 10.14691/CPPJ.22.1.131

Skala podstawowa:

Cohen, S., Kamarck, T., Mermelstein, R. (1983). A global measure of perceived stress. Journal of Health and Social Behavior, 24(4), 385-396.

Cohen, S., Williamson, G. (1988). Perceived stress in a probability sample of the United States. The Social Psychology of Health, 13, 31-67.