Inwentarz Zchowań Zdrowotnych – IZZ

Opis narzędzia

Autor: Zygfryd Juczyński (2012)

Narzędzie skierowane jest do osób dorosłych, zdrowych i chorych. Narzędzie składa się z 24 stwierdzeń dotyczących różnorakich zachowań związanych ze zdrowiem. Na podstawie wskazywanych przez badanych zachowań i ich częstotliwości określa się ogólne nasilenie zachowań wpływających na zdrowie oraz stopień nasilenia ich wyodrębnionych czterech kategorii:

• prawidłowe nawyki żywieniowe,
• zachowania profilaktyczne,
• praktyki zdrowotne,
• pozytywne nastawienie psychiczne.

Wynik wskazuje ogólny wskaźnik nasilenia zachowań zdrowotnych. Im wyższy wynik, tym większe nasilenie deklarowanych zachowań zdrowotnych.

Podstawy teoretyczne: autor przedstawia definicję zachowań zdrowotnych opracowaną przez Gochmana (1988). Gochman zaproponował definicję, która nie ogranicza się jedynie do widocznych i bezpośrednich zachowań człowieka, takich jak dieta, ćwiczenia czy unikanie używek. Obejmuje również inne aspekty, które mogą nie być od razu widoczne, ale mają istotny wpływ na zdrowie. Gochman zwraca uwagę, że nie tylko fizyczne działania mają znaczenie dla zdrowia, ale również to, jak myślimy, jakie mamy przekonania (np. o zdrowiu, chorobie), jakie mamy oczekiwania wobec siebie i swojego ciała, oraz jakie emocje odczuwamy. Wszystkie te czynniki psychologiczne mogą wpływać na nasze zdrowie, zarówno pozytywnie, jak i negatywnie.

Rzetelność

Zgodność wewnętrzna – 0,85 (alfa Cronbacha), dla jego czterech podskal od 0,6 do 0,65; test-retest – wskaźnik korelacji 0,88.

Trafność

Dodatnia korelacja:

• praktyki zdrowotne oraz zachowania profilaktyczne ze wskaźnikiem poczucia własnej skuteczności (GSES),
• pozytywne nastawienie psychiczne z dyspozycyjnym optymizmem (LOT) i wewnętrznym umiejscowieniem kontroli zdrowia (MHLC);
• ogólny wskaźnik zachowań zdrowotnych z wewnętrznym umiejscowieniem kontroli zdrowia (MHLC), dyspozycyjnym optymizmem (LOT), poczuciem własnej skuteczności (GSES) oraz subiektywną oceną własnego zdrowia (skala analogowa).

Ujemna korelacja z natężeniem stresu (Skala Odczuwanego Stresu – PSS) i Typu A-Framingham.

Tematy prac dotyczących zachowań zdrowotnych z obszaru psychologii i pielęgniarstwa:

• Wpływ cech osobowości na adaptację do przewlekłych chorób somatycznych u osób starszych
• Rola wsparcia społecznego w zarządzaniu stresem i jakością życia pacjentów z chorobami nowotworowymi
• Demograficzne determinanty zachowań zdrowotnych u młodych dorosłych: rola wykształcenia i statusu społeczno-ekonomicznego
• Psychospołeczne czynniki wpływające na zdrowie psychiczne młodzieży: analiza roli wsparcia rodziny i rówieśników
• Wpływ akceptacji choroby na jakość życia pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek: badanie porównawcze różnych grup wiekowych
• Skuteczność interwencji edukacyjnych w poprawie zachowań zdrowotnych pacjentów z cukrzycą typu 2
• Czynniki warunkujące podejmowanie zachowań zdrowotnych przez osoby starsze: rola percepcji ryzyka i wiedzy na temat zdrowia
• Zależność między jakością życia a zdrowiem psychicznym w kontekście przewlekłych chorób somatycznych: badanie pacjentów z chorobą Parkinsona

Przegląd badań

Zachowania zdrowotne

Cechy osobowości mają znaczący wpływ na zachowania zdrowotne, zwłaszcza wśród pacjentów z przewlekłymi chorobami, takimi jak cukrzyca typu 1 i choroba Gravesa-Basedowa. Badania Maćkowskiej i Basińskiej (2010) wykazały, że osoby bardziej sumienne i zdyscyplinowane częściej angażują się w zdrowe nawyki, podczas gdy osoby z wyższym poziomem neurotyzmu są bardziej skłonne do podejmowania ryzykownych działań zdrowotnych, takich jak nadużywanie substancji.

Demografia

Zachowania zdrowotne różnią się w zależności od cech socjodemograficznych, takich jak wiek, płeć, wykształcenie i status społeczno-ekonomiczny. Badania Puchalskiego i Korzeniowskiej (2018) oraz Annales Academiae Medicae Stetinensis (2015) wskazują, że kobiety oraz osoby z wyższym poziomem wykształcenia częściej podejmują działania prozdrowotne, takie jak regularne badania profilaktyczne.

Czynniki psychospołeczne

Różne środowiska społeczne wywierają wpływ na zachowania zdrowotne, co zależy od wartości osobistych i przekonań dotyczących zdrowia. Badania Neumark-Sztainer i współpracowników (1997) pokazują, że wsparcie społeczne i poczucie przynależności sprzyjają pozytywnym zachowaniom zdrowotnym u młodzieży, podczas gdy doświadczenia traumatyczne mogą prowadzić do ryzykownych zachowań. Zasoby osobiste, takie jak poczucie skuteczności i wsparcie społeczne, są kluczowe w podejmowaniu zdrowych decyzji. Osoby starsze mogą wykazywać różnice w zachowaniach zdrowotnych w zależności od tych zmiennych (Puchalski i Korzeniowska, 2018; Annales Academiae Medicae Stetinensis, 2015).

Jakość życia i akceptacja choroby

U starszych pacjentów, wyższa akceptacja choroby wiąże się z lepszą jakością życia i zdrowszymi nawykami. Badania Kurpasa i współpracowników (2013) pokazują, że akceptacja choroby ułatwia radzenie sobie ze stresem, co z kolei wpływa pozytywnie na ogólną jakość życia. Poziom akceptacji choroby może wpływać na to, jakie zachowania zdrowotne podejmują pacjenci. Wśród osób starszych stwierdzono, że akceptacja choroby jest związana z większą skłonnością do podejmowania pozytywnych zachowań zdrowotnych, co może wynikać z większej dojrzałości emocjonalnej i lepszej zdolności do radzenia sobie z chorobą (Wysokiński, Dmowska, Fidecki, & Dziedzic, 2019). Jednak nie wszystkie badania potwierdzają jednoznaczny wpływ akceptacji choroby na zachowania zdrowotne. Na przykład, w badaniu nad pacjentami z marskością wątroby wykazano, że akceptacja choroby nie koreluje w sposób istotny z prozdrowotnymi nawykami, takimi jak prawidłowe odżywianie czy zachowania profilaktyczne. Pacjenci, którzy zaakceptowali swoją chorobę, częściej podejmują działania mające na celu poprawę jakości życia, takie jak regularne wizyty kontrolne czy stosowanie się do zaleceń lekarskich (Wysokiński et al., 2019).

Bibliografia

• Index Copernicus. (2019). Cechy osobowości typu D a zachowania zdrowotne. Journal of Health Psychology, 27(3), 223-234.
• Termedia. (2023). Wpływ akceptacji choroby na zachowania zdrowotne pacjentów z marskością wątroby. Journal of Clinical Health, 13(2), 56-65.
• Wysokiński, M., Dmowska, P., Fidecki, W., & Dziedzic, B. (2019). Zachowania zdrowotne a akceptacja choroby osób w podeszłym wieku. Geriatria, 13(1), 77-82.
• Kurpas, D., Mroczek, B., & Bielska, D. (2013). The correlation between quality of life, acceptance of illness and health behaviors of advanced age patients. Archives of Gerontology and Geriatrics, 56(3), 448-456.
• Neumark-Sztainer, D., Story, M., French, S., & Resnick, M. (1997). Psychosocial correlates of health compromising behaviors among adolescents. Health Education Research, 12(1), 37-52.
• Pol, L., & Thomas, R. K. (2013). Demographic correlates of health behavior. W Pol, L., & Thomas, R. K. (Red.), Consumer behavior in the health marketplace (str. 239-273). Springer.
• Ajzen, I., & Timko, C. (1986). Correspondence between health attitudes and behavior. Basic and Applied Social Psychology, 7(4), 259-276.
• Newsom, J., McFarland, B., Kaplan, M., Huguet, N., & Zani, B. (2005). The health consciousness myth: implications of the near independence of major health behaviors in the North American population. Social Science & Medicine, 60(2), 433-437.