Korelacja czy test różnic?
Zaplanuj i przeprowadź proste badanie do pracy dyplomowej!
Praca dyplomowa? Badania? Statystyki? Czy wszystkie te rzeczy kojarzą Ci się już ze stresem? Czy czujesz się zagubiony i nie wiesz od czego zacząć? A może zacząłeś, utknąłeś i nie wiesz co dalej?
Bez obaw!
W naszym krótkim poradniku znajdziesz odpowiedzi na większość swoich pytań. Wyjaśnię co należy zrobić po kolei, aby zaplanować i przeprowadzić proste badania do pracy dyplomowej. A w tym: jak dobrze postawić hipotezy, jak wybrać właściwe testy statystyczne, jak określić i zoperacjonalizować zmienne, a także jak zebrać dane i przygotować je do obliczeń. Zaś w dalszej części: jak wykonać obliczenia i opisać wyniki.
Prostym i popularnym rozwiązaniem jest zastosowanie korelacji lub testów różnic. Dlatego na tym będzie koncentrował się cały poradnik.
Co zrobić po kolei?
Pisząc pracę dyplomową należy zacząć od teorii. Teoria stanowi podstawę i fundament, do której będziesz odnosił się później. Jeśli zrobisz dobry przegląd literatury przedmiotu – masz duże szanse na postawienie wartościowych pytań i uzyskanie ciekawych odpowiedzi. Niezależnie od tego, czy temat zaoferował Ci promotor, czy też wpadłeś na niego sam, zadbaj o dobre opracowanie teoretyczne. Na podstawie teorii możesz postawić pytania badawcze i hipotezy. To znaczy: znalazłeś coś, co Cię zainteresowało. I teraz precyzujesz o co Ci chodzi i czego się spodziewasz w wynikach. Ale i decydujesz o tym, jakie statystyki później wykorzystasz!
Równocześnie pojawia się pytanie: jak to zbadać? Na tym etapie wybierasz metody: ankietę, kwestionariusz, wywiad, eksperyment i tak dalej, i tak dalej. Najlepiej podejść do tego na dwa sposoby: zobacz, jak za badanie zabrali się autorzy podobnych badań oraz zapytaj promotora, co on/ona poleca. Na pewno mają w tej kwestii niezłe doświadczenie! Określasz także kogo zbadasz – czyli jaka będzie Twoja grupa badanych – oraz procedurę badania – czyli jak tych badanych znajdziesz, jak ich zmotywujesz do udziału i tym podobne. Po wprowadzeniu tego w życie pozostaje praca przy komputerze – wprowadzasz dane, a potem obliczasz i opisujesz wyniki.
Zauważ, że decyzja o tym, jaką statystykę wykorzystać, powinna być podjęta na etapie stawiania hipotez!
Przypuśćmy, że zainteresowało nas zagadnienie stresu w grupach zawodowych obciążonych wysoką odpowiedzialnością.
Pytania i hipotezy badawcze – definicja
Pytanie badawcze to deklaracja,: chcę uzyskać odpowiedź na to właśnie zagadnienie. Powinno być precyzyjne i wskazywać formę, w jakiej oczekujemy odpowiedzi. W tym zakresie możemy wyróżnić pytania rozstrzygnięcia, na które udzielimy odpowiedzi TAK lub NIE. Zaczynają się od „Czy…”. Np. Czy jestem głodny? NIE. Czy chcesz iść na spacer? TAK. I tak dalej. Drugim rodzajem są pytania dopełnienia – w tym przypadku musimy powiedzieć coś więcej, niż proste tak/nie. Te pytania zaczniemy od „Jak…”, „Kiedy..”, „O ile…”, „W jakim zakresie…” i tym podobne (Francuz, Mackiewicz, 2005).
Chcesz zrobić proste badanie? Wybierz pytanie rozstrzygnięcia!
Mówiąc o pytaniach badawczych warto wskazać jeszcze dwa dodatkowe rozróżnienia. Pierwsze dotyczy pytań o różnice i pytań o związek:
- pytania o różnice – dotyczą porównań między grupami, np. Czy kobiety i mężczyźni różnią się w zakresie lubienia czekolady? => TEST RÓŻNIC;
- pytania o związek – dotyczą relacji, związku pomiędzy zmiennymi, np. Czy wśród kobiet istnieje związek pomiędzy PMS a lubieniem czekolady? ALBO Czy stres wiąże się z ilością wypowiadanych słów? => KORELACJA (Bedyńska, Cypryańska, 2013).
WAŻNE! W jednym badaniu możemy zadać zarówno pytania o związek, jak i o różnice.
Drugie rozróżnienie wiąże się z precyzją postawionego badania. Jak widać w przykładach powyżej, dotyczą one tylko i wyłącznie różnic lub związku pomiędzy zmiennymi, ale w żaden sposób nie sugerują odpowiedzi. Pytając Czy kobiety i mężczyźni różnią się w zakresie lubienia czekolady? jesteśmy ciekawi czy taka różnica w ogóle istnieje. Jeśli natomiast zapytamy Czy kobiety lubią czekoladę bardziej niż mężczyźni? wskazujemy, że naszym oczekiwaniem jest nie tylko to, że obie grupy będą się różnić, ale też w jaki sposób (kobiety będą lubiły czekoladę bardziej).
Podobnie jest w przypadku pytań o związek. Możemy zapytać Czy stres wiąże się z ilością wypowiadanych słów? lub Czy osoby zestresowane będą skłonne do używania większej ilości słów? W pierwszym przypadku pytamy tylko o istnienie związku. W drugim – pytamy o konkretny związek: czy jeśli stres jest wyższy, to ilość wypowiadanych słów też? Jeżeli nasze pytanie jest ogólne: po prostu pyta o istnienie różnicy lub związku, to mówimy o pytaniu niekierunkowym. Z kolei gdy pytanie jest bardziej precyzyjne i wskazuje oczekiwaną różnicę lub związek – mówimy o pytaniu kierunkowym (Bedyńska, Cypryańska, 2013).
Hipoteza badawcza to nic innego, jak odpowiedź na pytanie. Przywołajmy raz jeszcze ostatnie cztery pytania:
P1: Czy kobiety i mężczyźni różnią się w zakresie lubienia czekolady?
(pytanie o różnice, niekierunkowe)
P2: Czy kobiety lubią czekoladę bardziej, niż mężczyźni?
(pytanie o różnice, kierunkowe)
P3: Czy stres wiąże się z ilością wypowiadanych słów?
(pytanie o różnice, niekierunkowe)
P4: Czy osoby zestresowane będą skłonne do używania większej ilości słów?
(pytanie o różnice, kierunkowe)
Jakie hipotezy należy postawić do tych pytań?
H1: Kobiety i mężczyźni różnią się w zakresie lubienia czekolady.
H2: Kobiety lubią czekoladę bardziej, niż mężczyźni.
H3: Stres wiąże się z ilością wypowiadanych słów.
H4: Osoby zestresowane będą skłonne do używania większej ilości słów.
WAŻNE! Do postawienia hipotezy potrzebujemy argumentów, których dostarcza zgormadzona wcześniej teoria.
Zauważ, że powyższe pytania mają charakter rozstrzygnięcia. A co z pytaniami dopełnienia? Pytania dopełnienia przeważnie mają charakter eksploracyjny. To znaczy, że nie dysponujemy danymi empirycznymi, które mogłyby wesprzeć hipotezę. Dlatego przeważnie nie stawiamy hipotez. Za to potrzebujemy dużo większych badań i dużo więcej danych, aby możliwie najbardziej wyczerpująco udzielić odpowiedzi.
PRZYKŁAD.
Stres w grupach zawodowych obciążonych wysoką odpowiedzialnością
Z literatury przedmiotu wynika, że pracownicy grup zawodowych obciążonych wysoką odpowiedzialnością mają wyższy poziom stresu. Potwierdzono to w kilku badaniach, między innymi na grupach amerykańskich, francuskich i angielskich pielęgniarek oraz w innych grupach zawodowych np. strażaków i policjantów. Zastanawiamy się, czy tak samo te wyniki będą wyglądały w Polsce. O co możemy zapytać? I co to znaczy?
P1. Czy polskie pielęgniarki mają wysoki poziom stresu?
To badanie wymaga krótkiej odpowiedzi: tak lub nie. Jest więc pytaniem rozstrzygnięcia. Na podstawie literatury przedmiotu możemy sądzić, że tak. Przecież amerykańskie, francuskie i angielskie pielęgniarki są zestresowane. Dlaczego nie polskie? Stawiamy więc hipotezę:
H1. Polskie pielęgniarki mają wysoki poziom stresu.
No dobrze. I co dalej? Jakim testem sprawdzimy tą hipotezę? Różnic? Korelacji? Nie. Żeby odpowiedzieć na to pytanie nie potrzebujemy nic szczególnego liczyć. Musimy jedynie sprawdzić poziom stresu w grupie pielęgniarek i odnieść go do norm.
Co ważne – to pytanie nie wystarczy, w pracy dyplomowej. I tak naprawdę: można je sobie podarować. Dlaczego? Ponieważ i tak trzeba dokonać opisu statystycznego zmiennych!
P2. Czy w grupie polskich pielęgniarek poziom odpowiedzialności zawodowej jest związany z poziomem stresu?
To także jest pytanie rozstrzygnięcia, w tym wypadku o związek i niekierunkowe. Zauważ, że nieco wykracza poza te kilka założeń teoretycznych wspomnianych powyżej. Co zrobić w takiej sytuacji? Poszukać informacji na ten temat! Czy poziom poczucia odpowiedzialności wiąże się z poziomem stresu? Jeśli tak, to można zastanawiać się, czy taka zależność zachodzi także u osób w zawodach ogólnie odznaczających się wysoką odpowiedzialnością. A na podstawie teorii możemy postawić następującą hipotezę:
H2. W grupie polskich pielęgniarek poziom odpowiedzialności zawodowej jest związany z poziomem stresu.
P3. Czy wyższy poziom stresu pielęgniarek wiąże się z wyższym poczuciem odpowiedzialności?
Jest to pytanie rozstrzygnięcia, o związek i kierunkowe. Jeżeli teoria pozwala, możemy postawić następującą hipotezę:
H3. Wyższy poziom stresu pielęgniarek wiąże się z wyższym poczuciem odpowiedzialności.
P4. Czy wysoka odpowiedzialność zawodowa wpływa na wysoki poziom stresu?
Uwaga! W tym pytaniu pojawia się magiczne słowo wpływa. To jest pytanie, które często pojawia się w hipotezach zamiennie ze słowami koreluje lub wiąże się. Te słowa nie są sobie równe! Pytanie o wpływ wiąże się z koniecznością zastosowania bardziej skomplikowanych analiz statystycznych. Trzeba też mieć dobre podstawy teoretyczne, aby je zadać i postawić właściwe hipotezy. I wyjaśnianie tych zagadnień nie jest przedmiotem tego poradnika. Jeśli naprawdę chcesz badać wpływ – to nie będzie to proste badanie. Planując skonsultuj się ze swoim promotorem i/lub statystykiem 😉
Co najważniejsze: korelacja nie jest miarą wpływu!
P5. Czy pielęgniarki i strażacy różnią się poziomem stresu?
To pytanie rozstrzygnięcia, o różnice i niekierunkowe. Mając podstawy teoretyczne możemy postawić hipotezę:
H5. Pielęgniarki i strażacy różnią się poziomem stresu.
P6. Czy strażacy odznaczają się wyższym poziomem stresu niż pielęgniarki?
To pytanie rozstrzygnięcia, o różnice i kierunkowe. Opierając się o teorię możemy postawić hipotezę:
H6. Strażacy odznaczają się wyższym poziomem stresu niż pielęgniarki.
P7. Jakie są czynniki wpływające na wysoki poziom stresu u pracowników ponoszących wysoką odpowiedzialność zawodową?
To pytanie dopełnienia, mające charakter eksploracyjny. W tym wypadku potrzebne są bardzo dobre podstawy teoretyczne, aby przeprowadzić badanie.
Dobór testów i narzędzi
W tym poradniku koncentrujemy się na testach różnic i korelacjach. Dlatego nie wszystkie powyższe hipotezy „weźmiemy na warsztat”. A w dalszej części dodamy jeszcze kilka! Co najważniejsze testy różnic wykorzystujemy przy pytaniach o różnice, ponieważ ich celem jest wskazanie czy badane grupy różnią się między sobą. Z kolei współczynnik korelacji policzymy wtedy, gdy stawiamy pytania o związek. Ponieważ współczynnik korelacji jest miarą związku.
Spośród wskazanych powyżej hipotez interesuje nas weryfikacja tych, które zinterpretujemy z wykorzystaniem współczynnika korelacji:
H2. W grupie polskich pielęgniarek poczucie odpowiedzialności jest związane z poziomem stresu.
H3. Wyższy poziom stresu pielęgniarek wiąże się z wyższym poczuciem odpowiedzialności.
A także tych, które zweryfikujemy korzystając z testu różnic:
H5. Pielęgniarki i strażacy różnią się poziomem stresu.
H6. Strażacy odznaczają się wyższym poziomem stresu niż pielęgniarki.
Na tym etapie konieczne jest wzięcie pod uwagę tego, że interesuje nas skorzystanie z możliwie najsilniejszego testu. A następnie operacjonalizacja zmiennej w taki sposób, żeby móc z niego skorzystać. Jeśli o tym nie pomyślimy – możemy nie zebrać bardzo ważnych danych!
Uwaga! Operacjonalizacja zmiennych polega na określeniu formy pomiaru. Stres możemy mierzyć wysokością wyniku w takich skalach, jak PSS-10 (Skala Odczuwanego Stresu), czy też KPS (Kwestionariusz Poczucia Stresu).
W tym miejscu określamy więc zmienne. W naszym przypadku jest to:
– poziom odczuwanego stresu,
– poczucie odpowiedzialności,
– zawód (pielęgniarka/strażak).
Poziom odczuwanego stresu oraz poczucie odpowiedzialności to zmienne ilościowe, zaś zawód jest zmienną jakościową. Co to znaczy? To znaczy, że jeśli dobrze zorganizujemy badanie – uzyskamy dane pozwalające na wykorzystanie testów parametrycznych (tych najlepszych, najsilniejszych!). W tym wypadku należy wybrać możliwie najlepsze i najczęściej stosowane testy: np. PSS-10 dla poziomu odczuwanego stresu oraz DSI dla poczucia odpowiedzialności.
Oczywiście nie ma skali pomiędzy pielęgniarką a strażakiem, dlatego ta zmienna będzie miała wartość nominalną. Tak samo, jak:
– miejsce zamieszkania: wieś, małe miasto, duże miasto;
– płeć: kobieta, mężczyzna;
– wykształcenie: zawodowe, średnie, wyższe.
Może się okazać, że mimo naszych najlepszych starań dane nie spełnią założeń testów parametrycznych. Wcześniej jednak trzeba dołożyć wszelkich starań, żeby jednak spełniały (jeśli tylko rodzaj zmiennej na to pozwala). Jeśli jednak się nie uda – skorzystamy z testów nieparametrycznych. Więcej o nich znajdziesz w następnym artykule 🙂
Tworzenie ankiety
A co ze zmiennymi, do których nie ma testów? O to zapytamy w metryczce lub ankiecie (jeśli pytań jest więcej). Co ważne, wszystkie te pytania również muszą być przemyślane pod kontem statystyk. Zdecydowanie najlepszą opcją jest możliwość wyboru jednej opcji.
O co warto zapytać?
Zastanów się, analizując swoje pytania i hipotezy. Jakie odpowiedzi dadzą Ci testy? Czego Ci zabraknie? Czego potrzebujesz do opisu swojej próby?
Warto zadać typowe pytania metryczkowe: o wykształcenie, miejsce zamieszkania, płeć. A co poza tym? Pielęgniarki można zapytać o poziom wykształcenia: pierwszego, drugiego, trzeciego stopnia. Nie zaś o podstawowe, średnie lub wyższe. Warto dowiedzieć się, jaka jest ich specjalizacja, długość stażu pracy itd. Wydaje Ci się, że wymyśliłeś już wszystko? Sprawdź, o co pytali autorzy artykułów, na które się powołujesz. Zapytaj promotora o co jeszcze warto zapytać.
Jeżeli posiadasz bardziej skomplikowaną zmienną, np. subiektywną satysfakcję, nie pytaj „czy jesteś usatysfakcjonowany?”. Zapytaj „na ile jesteś usatysfakcjonowany?” prosząc o odpowiedź np. na zmodyfikowanej skali Likerta:
1 – bardzo nieusatysfakcjonowany
2 – raczej nieusatysfakcjonowany
3 – trudno powiedzieć
4 – raczej usatysfakcjonowany
5 – bardzo usatysfakcjonowany
Co więcej?
- Pamiętaj, aby pytania były precyzyjne.
- Zadbaj o ortografię i interpunkcję.
- Wyjaśnij cel badania, podaj czas jego trwania, podkreśl dobrowolność udziału.
- Podziękuj za udział w badaniu!
Ważnym jest, że z perspektywy metodologicznej metryczka powinna znaleźć się na końcu badania. Częstym błędem jest umieszczanie jej na początku.
Zbieranie danych
Proces zbierania danych jest czasochłonny – pamiętaj, aby przeznaczyć na niego więcej czasu. A szczegóły ponownie zależą od pytań badawczych oraz od testów, jakie planujesz wykorzystać.
Wielkość próby
Sprawdź, jakie są minimalne liczebności grup dla wybranych testów. Jeśli np. chcesz wykorzystać test parametryczny do weryfikacji hipotez o różnice – potrzebujesz minimum 30 osób w każdej grupie. A jeśli chcesz wykorzystać test parametryczny do weryfikacji zależności – potrzebujesz minimum 30 osób. To są jednak wartości przykładowe i trzeba dokładnie upewnić się, czego wymagają poszczególne testy.
Reprezentatywność próby
Pamiętaj, że grupa, którą chcesz zbadać, musi być reprezentatywna. Jeśli chcesz uogólnić wyniki na wszystkie pielęgniarki – nie możesz zbadać wyłącznie pielęgniarek chirurgicznych. Zastanów się, jaka grupa będzie odpowiednia dla Twoich celów.
Dobór próby
W jaki sposób zaprosisz ludzi do badania? Wejdziesz na oddział i rozdasz kwestionariusz pielęgniarkom, które spotkasz? Czy potrzebujesz czyjejś zgody na badanie? Jest wiele sposobów doboru próby. Skonsultuj z promotorem który będzie najlepszy dla Ciebie. Zastanów się jakie masz możliwości, gdzie możesz badać i do jakich osób masz dostęp? Jak możesz zdobyć dostęp do tych osób, które chcesz badać?
Motywacja
Zadbaj o to, aby każda z badanych przez Ciebie osób była właściwie zmotywowana. To od Ciebie zależy, jak skontaktujesz się z badanym i jaką motywację w nim wzbudzisz. Co wzbudzi większą motywację: pozostawienie kwestionariuszy w dyżurce pielęgniarek, czy indywidualna rozmowa z każdą z nich? Przemyśl jak przekonać potencjalnego respondenta, żeby wziął udział w Twoim badaniu.
A może online?
Obecnie popularną opcją jest badanie online. Jeśli się na to zdecydujesz, musisz równie dobrze przemyśleć organizację. W tym wypadku najważniejsze jest to, do kogo dotrze Twój kwestionariusz. Jeśli po prostu umieścisz go na np. Facebooku – zbadasz wyłącznie użytkowników Facebooka. A wbrew pozorom ludzie, którzy nie mają konta w mediach społecznościowych istnieją.
Dopiero, gdy wszystko zaplanujesz – wprowadź to w życie. Powodzenia!
Przygotowanie danych do obliczeń
Po zebraniu danych dobrze jest wprowadzić je do arkusza kalkulacyjnego. Co jest ważne w tym miejscu? Systematyczność i dobre kodowanie.
W pierwszym wierszu umieść nagłówki, a w kolejnych – dalsze obserwacje. Czyli wyniki badanych.
Zacznij od liczby porządkowej. Jeśli badania masz w wersji papierowej – opisz każdą wersję jej numerem. Jeśli w pliku – opisz plik jego numerem. Dzięki temu w przypadku popełnienia błędu, łatwiej będzie Ci go poprawić.
Następnie wprowadź metryczkę. Nagłówki warto od razu wprowadzać w takim formacie, jaki lubi Twój program do obliczania statystyk. Na przykład SPSS. Zapisz więc: WIEK, PLEC, WYKSZTALCENIE, MIEJSCE_ZAMIESZKANIA. Spacje zastąp znakiem „_” i unikaj polskich znaków. Odpowiedzi od razu zakoduj. Na przykład wartości dla zmiennej „PLEC” mogą mieć wartości „1” dla kobiety i „2” dla mężczyzny. Analogicznie przypisz wartości dla pozostałych zmiennych nominalnych. Co ważne – przygotuj legendę! Tak, żeby nie zapomnieć, co oznacza które 1 i 2. Dzięki temu także oszczędzisz sobie pisania całego wyrazu czy zdania – wprowadzisz tylko jedną cyfrę! Legendę możesz mieć w innym pliku lub (nawet lepiej) w odrębnym arkuszu.
Kolejno potrzebujesz dwóch rzeczy: wyników surowych oraz wyników przeliczonych (np. stenowych). Jeśli masz wyniki badanych w wersji cyfrowej – policzysz je w SPSS. Jeśli ich nie masz – sugeruję policzyć ręcznie i zapisać na kartce. W większości przypadków wprowadzanie wszystkich odpowiedzi nie ma sensu. Wystarczy wprowadzić do bazy danych tylko wyniki. Pamiętaj, żeby opisać wyniki tak, aby były czytelne. Np. wyniki surowe w kwestionariuszu PSS-10 możesz zapisać jako PSS_WS, a stenowe – PSS_STEN. Dzięki temu nie dojdzie do pomyłki.
Tak przygotowane dane możesz łatwo importować do SPSS. Tam warto dodatkowo nadać etykiety dla zmiennych i wprowadzić legendę dla metryczki.
Zobacz jak to zrobić!
